Dit is dalk toevallig dat Wêreldpoësiedag en Menseregtedag op dieselfde dag gevier word, maar daar is tog ʼn besonderse simboliek daaraan dat ons dit saam op 21 Maart in Suid-Afrika kan vier. Letterkunde, en poësie in die besonder, is nie net iets moois wat ons kan bewonder nie, maar dit is ʼn maatskaplike noodsaaklikheid. Die Nederlandse kunstenaar, Herman Bieling, verwoord dit soos volg tydens die swaar en armmoedige tussenoorlogse tydperk in Rotterdam: “De nood is groot, de kou is bar, om een aalmoes smeekt een bibberend kind. Kunst is geen luxe, doch sociale noodzakelikheid.”

Wêreldpoësiedag is in 1999 deur Unesco ingestel om in hulle woorde “een van die mensdom se mees kosbare vorme van kulturele en linguistiese uitdrukking en identiteit” te vier. Poësie spreek van ons gedeelde waardes en is ʼn kragtige katalisator vir gesprek en vrede. Op Menseregtedag is poësie ʼn kunsvorm wat mense bymekaar laat kom, maar dit is ook ʼn spieël wat voor ons as samelewing opgehou word. Poësie verwoord die stryd om menseregte wat taalregte insluit.

Hiervan is een van Breyten Breytenbach se gedigte ʼn sprekende voorbeeld.

die tongvervreemding

wanneer jy die moedertong

in my mond laat verdor

neem jy die wêreld weg

verduister jy my geheue

maak jy dat ek as vreemdeling

en sonder ʼn eie paar skoene

die toekoms moet ondergaan

wat ek nie meer fatsoeneer nie

wat ek nog net interpreteer

en nie penetreer nie

wanneer jy die taal

van my wegneem

ruk jy die hart uit my drome

om dit te vervang

met die mondmaniere

van ʼn tong wat nog net

die blinde werk van miere kan doen

wanneer jy van my ʼn massasyfer maak

om soos ʼn gefuikte papegaai

te pik-pik na sy nabootsing

maak jy dat ek ʼn weesmens is

in die leë huis van my vaders

sonder taal om my afwesigheid te beween

As Afrikaanssprekendes moet ons poësie lees én skep om die mooi in ons stukkende wêreld raak te sien en oop te maak. Dit is soos ʼn skalpel in die operasiekamer van die lewe wat soms eers moet seermaak en wegsny om heel te maak. Ons kan met ons moedertaal en die verantwoordelike uitleef van ons taalregte, die vervreemding teëwerk waarvan Breyten Breytenbach in sy gedig praat. Daarom sluit ek, met apologie aan Breyten, graag so af:

die tongversoening

wanneer jy die moedertong

in my mond water gee

bring jy die wêreld terug

verhelder jy my geheue

maak jy dat ek as bekendeling

en met ʼn eie paar skoene

die toekoms kan binnegaan

wat ek weer kan fatsoeneer

en nie net hoef te interpreteer nie

Bronne:

Unesco. 2021. World Poetry Day. https://en.unesco.org/commemorations/worldpoetryday [Datum van gebruik: 15 Maart 2022].

Versindaba. 2016. PEN Afrikaans Nuusbrief: November 2016. https://versindaba.co.za/2016/12/04/pen-afrikaans-nuusbrief-november-2016/ [Datum van gebruik: 15 Maart 2022].