In ʼn wêreld waar tegnologie daagliks vinniger ontwikkel as wat ons daarmee kan byhou, kan dit maklik voel asof ons in die proses ons menslikheid verloor. Kunsmatige intelligensie voltooi sinne namens ons, algoritmes besluit wat ons moet lees, en toestelle kan deesdae dink, praat én leer. Tóg is daar iets besonders aan ouer tegnologieë, veral wanneer ons besin oor hoe dit ons steeds kan help om beter te leer en te leef.

Een só ’n voorbeeld is die beskeie videospeletjiekonsole. Wie sou óóit kon dink dat iets wat oorspronklik bedoel was om te vermaak, later sou dien as inspirasie vir innoverende leerervarings in die klaskamer?

ʼn Historiese ontwikkelingsblik

In die vroeë 2000’s het maatskappye soos Nintendo en Sony begin eksperimenteer met interaktiewe toebehore: afstandbeheerders wat reageer op beweging, kameras wat jou beweging dophou, en selfs somatosensoriese toebehore soos hoepels en ringsensors wat liggaamsbeweging in speletjies integreer. Sony het later selfs verder gegaan en in 2016 die eerste weergawe van die PlayStation VR-bril bekendgestel waarmee jy letterlik in die speletjie se wêreld kon instap, asof jy self deel was van die aksie.

Hoewel hierdie tegnologie aanvanklik as revolusionêr beskou is, het dit nie die kommersiële sukses behaal waarop gehoop is nie. Produksiekoste was hoog, sagteware was beperk, en gebruikers was huiwerig om hul spelgewoontes drasties te verander. In 2024 het Sony besluit om produksie van dié bril te staak, en eerder plek te maak vir die Playstation 5-ekwivalent. Dit was egter allermins die einde van virtuele realiteit (VR), en het aanleiding gegee tot ʼn nuwe tendens.

Wat in die vermaaklikheidsbedryf begin het, het vinnig na die onderwys oorgespoel – en met goeie rede. Met die totstandkoming van goedkoop en toeganklike oplossings soos Google Cardboard, kon enige persoon met ʼn slimfoon en ʼn eenvoudige kartonbril virtuele omgewings betree. Dié tegnologie het demokraties geword: nie meer nét beskikbaar vir uitgesoekte verbruikers nie, maar vir enigiemand met ʼn internetverbinding.

Hierdie toepassings het egter ook begin verander. In plaas daarvan om nét zombies te jag óf wedrenne te jaag, kon gebruikers nou historiese terreine besoek, ruimtes binne molekules verken, of aan taalspeletjies deelneem – en só het die gebruik van VR in die klaskamer ʼn moontlikheid geword.

Virtuele realiteit in die klaskamer

VR vorm deel van ʼn groter spektrum van sogenaamde “uitgebreide realiteite”. Aan die een kant het ons toegevoegde werklikheid (augmented reality, of AR), waar digitale elemente – soos beelde, teks of klank, op die werklike wêreld “geplaas” word. ʼn Bekende voorbeeld is Pokémon Go, waar gebruikers virtuele karakters in hul fisiese omgewing “sien”. Gemengde werklikheid (mixed reality, MR) lê êrens tussenin: virtuele voorwerpe word nie nét vertoon nie, maar veranker aan werklike ruimtes, soos byvoorbeeld met Microsoft se HoloLens.

Wat VR werklik van ander media onderskei, is die liggaamlike en sensoriese betrokkenheid wat dit moontlik maak. Waar tradisionele media bloot wys of verduidelik, stel VR leerders in staat om aktief te beleef en te ervaar. Dit aktiveer nie net die brein nie, maar ook die sintuie, en bied waardevolle insigte in hoe ons leer, onthou en betekenis gee aan ervarings.

Hierdie vermoë tot onderdompeling is veral waardevol in vakke soos Natuurwetenskappe, waar abstrakte konsepte, soos molekulêre beweging, elektriese velde of seisoensverandering, dikwels moeilik is om visueel voor te stel. VR-simulasies maak dit moontlik dat leerders self eksperimente uitvoer, veranderlikes manipuleer en gevolgtrekkings maak. Hulle raak nie net passiewe toeskouers nie, maar aktiewe deelnemers aan hul eie leerproses.

In plaas daarvan om bloot ʼn paragraaf oor vulkane te lees, kan leerders binne die krater van ʼn virtuele vulkaan afsak. Hulle kan tussen koraalriwwe swem om die belangrikheid van akwatiese ekosisteme te verstaan, of letterlik in Jane Goodall se voetspore stap deur Afrika se woude. VR bied toegang tot ʼn wêreld van uiteenlopende landskappe – van die ysige Arktiese gebiede, deur die savannes en woestyne, tot vogtige reënwoude, gematigde streke en die diepsee. Hulle sien beweging, hoor klanke en beleef konteks op ʼn manier wat leer konkreet en betekenisvol maak.